NOVI OGLEDI O LJUDSKOM RAZUMU

„Filozof racionalista" Dekart (1596-1650) će, najpre, poput Bekona, zabavljen (ne)izvesnošću našeg saznanja uopšte, pouzdanost ovog poslednjeg pronaći u stavu Cogito ergo sum, što će ga, kod problema supstancije, recimo, privesti k razlikovanju „protežnosti" i „mišljenja" (ontološki dualizam). Baruh de Spinoza (1632-1677) je zatim, u okviru svoje monističke doktrine (jednu i samo jednu supstanciju koja postoji naziva on Bogom), upravo „geometrijskim" metodom izvodio moralne zaključke iz metafizike (delo Etika, 1677). U isto vreme pak Lajbnic se zalaže za pluralitet supstancije, koje on naziva „monadama", a određuje ih kao (neprotežne) duhovne jedinice, različitog stepena „živosti". Nejasno sluteći mogući simbolizam u svim oblastima mišljenja uopšte, on je uistinu bio na tragu da sazna formalno-logičke sisteme do čijeg je otkrića došlo tek u ovom stoleću. I sam matematički formalizam Lajbnic će značajno unaprediti otkrićem diferencijalnog i integralnog računa. Verovao je u „urođene ideje", suprotno od Loka, i to svoje shvatanje izneo u delu Novi ogledi o ljudskom razumu (1704-1765), čime će u narednim stolećima biti naznačen put transcendentalnog idealizma (Kant), odnosno Hegelova dijalektika.